Sabtu, 27 Desember 2014

UPACARA ADAT SIRAMAN PUSAKA KANJENG KYAI UPAS DI TULUNGAGUNG


Upacara Adat Siraman Pusaka Kanjeng Kyai Upas di Tulungagung











NAMA LAIN:

JAMASAN PUSAKA KANJENG KYAI UPAS

LOKASI:
Propinsi
:
Jawa Timur
Kab/Kota
:
Kab. Tulungagung
Kecamatan
:
Tulungagung
Desa/Kel
:
Kepatihan
Dusun/Jalan
:

Kode Pos
:

Koordinat BT
:
0
º
0
m/s
UTM-X:
0
Koordinat LS
:
0
º
0
m/s
UTM-Y:
0
PETA
:
Kategori
:
Adat-istiadat masyarakat
Kondisi
:
Masih bertahan
Upaya Pelestarian
:
Sudah ada upaya pelestarian/perlindungan
Upaya Promosi
:
Sejarah singkat:
Kanjeng Kyai Upas adalah pusaka yang berbentuk tombak yang panjang bilahnya 35 cm, dan panjang landheyan atau tangkainya 5 meter. Pada pangkal bilahnya ada tulisan berwarna emas dari bahan emas dengan huruf  Arab yang berbunyi “Allah”. Kanjeng Kyai Upas diberi lurup atau ditutup berlapis-lapis dengan kain cindhe.
Menurut legenda dan kepercayaan masyarakat pendukungnya, dinyatakan bahwa bilah Kanjeng Kyai Upas berasal dari lidah seekor ular naga dan landheyannya berasal dari badan seekor ular naga yang bernama Baru Klinthing. Pusaka Tombak Kanjeng Kyai Upas ini berasal dari Mataram yang dibawa Oleh Raden Mas Tumenggung Pringgodiningrat, putra dari Pangeran Noyokusumo di Pekalongan yang menjadi menantu Sultan Hamengku Buwono II, ketika beliau menjadi Bupati Ngrowo yang sekarang dikenal dengan Tulungagung.
Uraian/Deskripsi singkat:
Pusaka Kanjeng Kyai Upas dipelihara dengan baik oleh Bupati Ngrowo atau Tulungagung Raden Mas Pringgo Kusumo secara adat dan turun temurun. Pusaka ini sumare atau ditempatkan di Gedhong Pusaka di Dalem Kanjengan Kepatihan Kecamatan Kota Tulungagung, Kabupaten Tulungagung. Setiap hari Kamis  oleh Kyai Emban diberi sesaji dan diberi lampu cuplak dengan minyak jarak dan sambil membakar kemenyan. Pada saat ini yang memelihara pusaka tersebut Bapak Raden Mas Indronoto, salah satu keturunan keluarga Raden Mas Pringgo Kusumo.
Tujuan upacara adat siraman pusaka tombak Kanjeng Kyai Upas adalah untuk pemeliharaan secara tradisional, sehingga diharapkan dengan pemeliharaan ini pusaka tombak Kyai Upas akan tetap ampuh, tidak rusak dapat melindungi masyarakat pendukungnya akan adanya gangguan atau bencana yang akan menimpanya. Secara logika sekarang bahwa dengan siraman itu pusaka akan terpelihara tidak berkarat, tidak rusak, karena dibersihkan dan diolesi dengan warangan yang merupakan racun yang dapat mematikan bakteri perusak.
Upacara adat Siraman Pusaka Kanjeng Kyai Upas di Tulungangung dilaksanakan setiap tahun sekali, yaitu bertepatan pada hari Jumat  antara tanggal 11 sampai 20 bulan Sura. Puncak upacara dilaksanakan pada hari Jumat dengan mengambil waktu pukul 09.00 – 11.00 atau sebelum sholat Jumat..
Tempat pelaksanaan siraman Kanjeng Kyai Upas di Dalem Kanjengan, Kepatihan, Kecamatan Kota  Tulungagung. Di tempat ini pusaka tombak Kanjeng Kyai Upas sumare ‘disimpan’.
  http://www.javanologi.info/sib/index.php?page=detail&hal=karya&kode=BUD-00004


UPACARA ADAT SIRAMAN PUSAKA KANJENG KYAI UPAS DI TULUNGAGUNG


Upacara Adat Siraman Pusaka Kanjeng Kyai Upas di Tulungagung











NAMA LAIN:

JAMASAN PUSAKA KANJENG KYAI UPAS

LOKASI:
Propinsi
:
Jawa Timur
Kab/Kota
:
Kab. Tulungagung
Kecamatan
:
Tulungagung
Desa/Kel
:
Kepatihan
Dusun/Jalan
:

Kode Pos
:

Koordinat BT
:
0
º
0
m/s
UTM-X:
0
Koordinat LS
:
0
º
0
m/s
UTM-Y:
0
PETA
:
Kategori
:
Adat-istiadat masyarakat
Kondisi
:
Masih bertahan
Upaya Pelestarian
:
Sudah ada upaya pelestarian/perlindungan
Upaya Promosi
:
Sejarah singkat:
Kanjeng Kyai Upas adalah pusaka yang berbentuk tombak yang panjang bilahnya 35 cm, dan panjang landheyan atau tangkainya 5 meter. Pada pangkal bilahnya ada tulisan berwarna emas dari bahan emas dengan huruf  Arab yang berbunyi “Allah”. Kanjeng Kyai Upas diberi lurup atau ditutup berlapis-lapis dengan kain cindhe.
Menurut legenda dan kepercayaan masyarakat pendukungnya, dinyatakan bahwa bilah Kanjeng Kyai Upas berasal dari lidah seekor ular naga dan landheyannya berasal dari badan seekor ular naga yang bernama Baru Klinthing. Pusaka Tombak Kanjeng Kyai Upas ini berasal dari Mataram yang dibawa Oleh Raden Mas Tumenggung Pringgodiningrat, putra dari Pangeran Noyokusumo di Pekalongan yang menjadi menantu Sultan Hamengku Buwono II, ketika beliau menjadi Bupati Ngrowo yang sekarang dikenal dengan Tulungagung.
Uraian/Deskripsi singkat:
Pusaka Kanjeng Kyai Upas dipelihara dengan baik oleh Bupati Ngrowo atau Tulungagung Raden Mas Pringgo Kusumo secara adat dan turun temurun. Pusaka ini sumare atau ditempatkan di Gedhong Pusaka di Dalem Kanjengan Kepatihan Kecamatan Kota Tulungagung, Kabupaten Tulungagung. Setiap hari Kamis  oleh Kyai Emban diberi sesaji dan diberi lampu cuplak dengan minyak jarak dan sambil membakar kemenyan. Pada saat ini yang memelihara pusaka tersebut Bapak Raden Mas Indronoto, salah satu keturunan keluarga Raden Mas Pringgo Kusumo.
Tujuan upacara adat siraman pusaka tombak Kanjeng Kyai Upas adalah untuk pemeliharaan secara tradisional, sehingga diharapkan dengan pemeliharaan ini pusaka tombak Kyai Upas akan tetap ampuh, tidak rusak dapat melindungi masyarakat pendukungnya akan adanya gangguan atau bencana yang akan menimpanya. Secara logika sekarang bahwa dengan siraman itu pusaka akan terpelihara tidak berkarat, tidak rusak, karena dibersihkan dan diolesi dengan warangan yang merupakan racun yang dapat mematikan bakteri perusak.
Upacara adat Siraman Pusaka Kanjeng Kyai Upas di Tulungangung dilaksanakan setiap tahun sekali, yaitu bertepatan pada hari Jumat  antara tanggal 11 sampai 20 bulan Sura. Puncak upacara dilaksanakan pada hari Jumat dengan mengambil waktu pukul 09.00 – 11.00 atau sebelum sholat Jumat..
Tempat pelaksanaan siraman Kanjeng Kyai Upas di Dalem Kanjengan, Kepatihan, Kecamatan Kota  Tulungagung. Di tempat ini pusaka tombak Kanjeng Kyai Upas sumare ‘disimpan’.
  http://www.javanologi.info/sib/index.php?page=detail&hal=karya&kode=BUD-00004


Tata Krama


Tata krama wonten ing masyarakat khususipun masyaraknbhat jawi sakmenika sampun milai luntur saking kawontenan pengaruh gobalisasi kaliyan kawontenan  zaman ingkang  sampun milai kacampuran kaliyan budaya barat. Tata krama saking kata tata lan krama. Tata ingkang gadhah teges Adat, norma utawi aturan.
lan Krama ingkang gadhah teges Sopan santun utawi tumindak.
dados tata krama punika tata cara utawi tatanan ingkang sae ingkang sampun turun-temurun ing budaya masyarakat ingkang ngatur sesrawungan tumprap tiyang sanes supados ngaosi kaliyan tiyang sanes punika ingkang cocok kaliyan adat masyarakat utawi adat ingkang sampun lumampah. Dados tata krami ingkang saben suku utawi daerah saged benten kaliyan daerah sanesipun. Tata krama nggadahi tujuan kangge ngatur tingkah laku supados mboten nyimpang saking adat, lan ngatur tata cara sesrawungan kaliyan tiyang sanes supados miturut kaliyan tata krama ingkang sampun mlampah ing masyarakat daerah ingkang dipun lenggahi.
            Tiyang ingkang kawajiban nepangaken tata krama dateng putra inggih menika tiyang sepuh, supados nggadahi watak ingkang sae. Tata krama dipun bagi dados pinten-pinten perkawis inggih punika ngatur tata krama dhahar, mlampah, ngaggem busana, ngendikan kaliyan tiyang sanes, sesrawungan, lan sakpanunggalanipun. Sakmenika kula badhe ngandharaken salah saktunggalipun perkawis tata krama pangandikan kaliyan tiyang sanes. Tiyang kagungan pangandikan kalian tiyang sanes gadhah tata krama inggih punika :
1.      Kedah ngginaaken basa krama alus menawi ngendikn kaliyan tiyang ingkang langkung sepuh.
2.      Mboten motong pangandikanipun tiyang sanes
3.      Mboten ngrasani lelampahanipun tiyang sanes
4.      Kedah ngaggem basa ingkang sopan lan santun
5.      Kedah nggateaken panggenan ingkang kangge pangandikan
6.      Mboten kekathahen gegujengan menawi pangandikan wontening panggenan tiyan kathah
7.      Mboten gegujengan wonten ing mergi
8.      Menawi wonten tiyang ingkang nyuwun pirsa dipun aturi kanthi sopan lan santun
9.      Mboten pareng ngendikan ingkang sora-sora
10.  Menawi pangandikan ingkang andhap asor
11.  Kedah semanak
12.  Kedah sumeh lan temrampil
13.  Kedah ngaosi kaliyan tiyang sanes
14.  Kedah ingkang sopan lan santun
15.  Nggatosaken pemanggihipun tiyang sanes
Menika tata krama menawi pangandikan kaliyan tiyang sanes . Nanging sak punika tata krama kados punika rekaos dipunpanggihi wonten masyarakat jawi. Terutami dumateng para pemuda-pemudi, pemuda-pemudi jaman sak punika kathah ingkang mboten mangertos perkawis tata krama menawi pangandikan kaliyan tiyang sanes, dumateng tiyang ingkang langkung sepuh. Saenggo wiwit sak punika para tiyang sepuh kedah saged nanemaken budaya jawi ingkang sae kaliyan putranipun supados para putra saged gadah tata krama ingkang sae langkung-langkungipun tata krama perkawis pangandikan dumateng masyarakat.
Sak punika sedaya guru wiwit saking TK kedah ngenalaken basa jawi kagem bahasa sedinten-dinten sanesipun basa Indonesia. Sebab sakmenika kathah para siswa ingkang mboten ngginakaken basa jawi namung Basa Indonesia ingkang dipun agem kagem basa sedinten-dinten. Lajeng sanesipun guru para keluarga khususipun tiyang sepuh para siswa kedah nepangaken sekedik mboko sekedik kaliyan para putranipun, saenggo para putra saget ngginaaken basa ingkang leres, sopan lan santun. Menawi masyarakat kagungan tata krami ingkang sae gesangipun badhe sae, tentrem utawi mulya.

LAYANG



Layang iku umumé arupa dluwang sing tinulisan dikirimaké minangka gantiné rerembugan. Ananging layang uga bisa ateges buku sing ngamot crita lan sapanunggalané.
Warna-warnane layang:
  • Layang biwara.
  • Layang Iber-iber (Layang Kiriman).
  • Layang Dhawuh.
  • Layang Ulem.
  • Layang Lelayu,
  • Layang Pribadi lan sapanunggalané.
Perangané layang
1. Papan panggonan lan titi mangsa, mratélaké papan kutha lan titi wanci panulisé layang.
2. Adangiyah (adawiyah). Mratélaké unggah-ungguhing basa paprenahé kang kirim layang marang kang arep dikirimi layang, marang kanca sedulur sapantaran, utawa marang kaprenah tuwa, umpamané pakdhé budhé.
3. Pambuka (bebuka). Karepe kanggo mbukak utawa miwiti layang. Ing padatan anelakaké awèh atur kabar kaslametan kasarasan lan katentreman.
4. Isi (surasa basa). Mratélaké apa sajatiné isi layang.
5. Panutup (wasana basa). Panutup isi adaté pangajap , pangarep arep kang ana gegayutan karo isi layang.
6. Titi mangsa (titi wanci).
7. Peprenahan. Paprenahan iki karepe katulis ing layang marang kang dikirimi layang.
8. Tapak asma.
Adangiyah nelakake , unggah-ungguhing layang.
1. Taklim (ingkang taklim), marang sadulur tuwa, utawa menyang sapadha-padha kang perlu diajeni.
2. Salam taklim, marang sedulur enom, utawa menyang sapepadhané.
3. Ingkang salam, marang sedulur enom kang perlu diajeni, amarga pangkaté luwih dhuwur.
4. Ingkang pandonga, saka wong tuwa marang wong enom kang diajeni.
5. Ingkang Pandonga, saka wong tuwa marang anak putune dhewe utawa sing karengkuh kaya anaké dhéwé. 6. Ingkang sembah, saka wong cilik marang para luhur, nadyan pangkate padha. 7. Ingkang sembah sungkem, saka wong enom marang sesepuh (simbah) utawa para luhur.
8. Ingkang sembah pangabekti, saka wong enom marang wong tuwané dhéwé, umpamane : Bapak, Ibu, Simbah, wong wadon marang kakunge.
9. Ingkang pangabekti, marang wong tuwa kang diajeni (dibekteni), umpamané : marang ipene kang kaprenah tuwa.
10. Sembah sujud, saka kawula marang Gustine Pamuji, umpamane : karengga sagunging kaurmatan, Karengga sagunging pahargyan, kairing ing sagunging kaurmatan, pudyarja, lan sapituruté. Iku kabeh, satemene mung owah-owahan saka kang kasebut ing dhuwur mau. Amarga ana pakèwuhé anggoné arep nandukaké unggah-ungguh.
Tuladha
Gatekna tuladha layang ing ngisor iki:
Salatiga, 10 januari 2009
Pangabekti kula Katur eyang kakung Wirga Martono ing margi sukarna hata 5 Sragen
Nuwun wiyosipun sareng serat menika ingkang wayah nyaosi pirsa, bilih kawontenanipun ingkang wayah dalah bapak ibu ing Salatiga tansah ginanjar wilujeng . mugi-mugi kasugenganipun eyang kakung sabrayat tansah mekatena ugi Kajawi punika nyaosi pirsa, bilih paringan serat eyang sampun ingkang wayah tampi. Ingkang wayah punapa dene bapakl ibu sami bungah dene eyang sampun kondur kanti wilujeng Salajengipun nyaosi pirsa, bilih liburan mangke bapak ibu punapa dene ingkang wayah badhé sowan éyang. Sokur saged sinambi ningali musium Sangiran, dateng kraton Surakarta, ningali tetilaripun para raja.
Ing wasana cekap semanten aturipun ingkang wayah. Sedaya kalepataning atur punapa dene kiranging, suba sila nyuwun pangapunten.
Ingkang wayah Sukartini
Margi Dipanegara angka 136